Với mục tiêu hợp tác, tương trợ lẫn nhau thông qua việc tổ chức sản xuất hàng hóa nông nghiệp tập trung gắn với chuỗi giá trị, mặc dù mới thành lập và đi vào hoạt động, song Liên hiệp hợp tác xã (HTX) Gai xanh ở xã Định Trung (thành phố Vĩnh Yên) đã và đang từng bước khẳng định hướng đi hiệu quả, góp phần tăng cường sự liên kết, phát huy thế mạnh của từng HTX thành viên, đảm bảo đầu ra ổn định cho nông sản và nâng cao thu nhập cho người lao động.

Tình cờ biết đến cây gai xanh ở Thanh Hóa - Một trong những địa phương có diện tích trồng cây gai xanh quy mô lớn trong cả nước, tháng 3/2021, ông Võ Đăng Tiến, Giám đốc HTX Sản xuất và Dịch vụ thương mại Tiến Mai đã tự học hỏi kinh nghiệm, kỹ thuật và mua giống cây gai xanh AP1 (là giống có khả năng sinh trưởng mạnh và cho năng suất sợi cao hơn các giống gai xanh thường) về trồng thử nghiệm. Theo ông Tiến, đây là giống cây trồng dễ chăm sóc, có nhiều ưu điểm so với một số giống cây trồng khác, khả năng chịu hạn tốt, ưa khí hậu nóng ẩm, chỉ cần trồng một lần nhưng cho khai thác tối đa đến 10 năm, sau khi thu hoạch thì gốc cây sẽ tự tái sinh mầm và cho thu hoạch tiếp.

Được biết, mỗi năm cây gai xanh có thể cho thu hoạch từ 4 - 6 vụ/năm, vụ đầu sau 3 tháng, từ vụ thứ 2 trở đi bình quân thu hoạch sau 50 ngày. Cây gai xanh ít bị sâu bọ cắn phá, nên không cần sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Là giống cây trồng có thể tận thu, tất cả các bộ phận của cây gai xanh đều có ích, mang lại lợi nhuận cho người trồng: Vỏ cây sau khi bóc tách được dùng làm nguyên liệu cung cấp cho ngành dệt may công nghiệp, lá dùng để làm bánh gai, lõi thân cây làm phân bón hữu cơ giúp đất tơi xốp. Đặc biệt, phần củ của cây gai xanh có công dụng tốt, dùng để bào chế dược liệu. Một ưu điểm nữa của cây gai xanh, giúp người trồng tiết kiệm được chi phí tái đầu tư đó là trong trường hợp gặp thời tiết khắc nghiệt (mưa đá, gió lốc hay ngập úng...) chỉ cần chặt thân đi, cây lại mọc mà không cần trồng lại như một số cây trồng khác.

Sau một thời gian trồng thử nghiệm, nhận thấy đây là mô hình triển vọng, mang lại hiệu quả kinh tế và thu nhập cao cho thành viên, bên cạnh đó, thổ nhưỡng địa phương phù hợp với đặc điểm sinh trưởng và phát triển của cây gai xanh AP1, ông Tiến quyết định đầu tư vào giống cây này. Ban đầu, HTX của ông ký hợp đồng thuê đất của người dân để mở rộng diện tích trồng cây gai xanh của HTX lên 3 ha. Tận dụng và phát huy tối đa ưu thế về tư liệu sản xuất của các hộ thành viên, tháng 12/2021, Liên hiệp HTX Gai xanh ra đời với 4 thành viên là các HTX nông nghiệp (HTX Sản xuất và Dịch vụ thương mại Tiến Mai; HTX nông nghiệp Bản Long; HTX Nông nghiệp Đại Lải; HTX Rau an toàn Hưng Thịnh) cùng góp vốn điều lệ (5 tỷ đồng), huy động các hộ thành viên liên kết sản xuất, trồng cây gai xanh trên quy mô lớn. Ông Võ Đăng Tiến được bầu giữ chức Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Liên hiệp HTX Gai xanh. Đây là mô hình Liên hiệp HTX chính thức đầu tiên được thành lập trên địa bàn tỉnh với tập hợp thành viên đều là những HTX hoạt động hiệu quả, ổn định trong lĩnh vực nông nghiệp và dịch vụ, thương mại, thu hút nhiều thành viên tham gia góp vốn. Với việc ký kết hợp đồng chặt chẽ với Tập đoàn An Phước (Viramie) - Doanh nghiệp đầu tiên tại Việt Nam thực hiện xây dựng mô hình khép kín phát triển vùng nguyên liệu cây gai xanh AP1 và sản xuất sợi gai; từ khâu canh tác đến khâu thu hoạch, người dân thường xuyên được sự hỗ trợ của công ty, nhất là khâu tiêu thụ các sản phẩm từ cây gai xanh được công ty nhận bao tiêu trong thời gian 10 năm, cam kết thu mua với giá thành ổn định, đảm bảo các bên cùng có lợi để người dân yên tâm sản xuất, góp phần phát triển theo hướng bền vững, hiệu quả. Với hình thức liên kết này, người dân chỉ cần có đất canh tác, bỏ sức lao động, Liên hiệp HTX Gai xanh sẽ tạm ứng giống đảm bảo chất lượng và phân bón theo hình thức trả chậm trong năm đầu tiên, từ năm thứ 2 sẽ trừ dần qua sản phẩm thu mua của các hộ thành viên. Đồng thời, Liên hiệp HTX trực tiếp hướng dẫn và chuyển giao kỹ thuật chăm sóc cây trồng, đồng hành hỗ trợ nông dân áp dụng các biện pháp canh tác để cây gai xanh AP1 sinh trưởng, phát triển cho năng suất tốt nhất.

Chăm sóc cây Gai xanh với quy trình chuẩn theo từng bước

Sau 6 tháng trồng và mở rộng quy mô canh tác, hiện tổng diện tích cây gai xanh của Liên hiệp HTX đã lên tới 18 ha, phân bố ở nhiều địa phương trong tỉnh, chủ yếu tại các xã, thị trấn: Minh Quang (Tam Đảo); Trung Mỹ, Tân Phong, Thanh Lãng (Bình Xuyên); Ngọc Thanh (thành phố Phúc Yên)... Trong quá trình chăm sóc cây trồng, các hộ thành viên đặc biệt chú trọng đến khâu cải tạo đất; chủ yếu sử dụng phân chuồng để bón cho cây, hạn chế tối đa các loại phân hóa học; không sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ nhằm đảm bảo cho cây sinh trưởng sạch và phát triển tốt, đẻ nhiều nhánh đồng thời giữ cho môi trường không bị ô nhiễm bởi hoá chất. Để giữ độ ẩm ổn định cho cây trồng, Liên hiệp HTX vận động các hộ thành viên triệt để sử dụng màng phủ nilon, đồng thời giúp hạn chế sâu bệnh, dịch hại, ngăn chặn chuột cắn phá, hạn chế cỏ dại phát triển, tiết kiệm công tưới nước, hạn chế mất phân bón do bị rửa trôi...

Tháng 4/2022 sau khi thu hoạch vụ đầu tiên ông Tiến chia sẻ,  toàn bộ 18 ha trồng gai xanh AP1 của Liên hiệp HTX cho thu hoạch đạt năng suất khoảng 3 - 4 tạ vỏ/ha, vụ 2 dự kiến đạt từ 7 - 8 ha và vụ 3 có thể đạt trên dưới 1 tấn/ha. Tổng thu nhập bình quân mỗi ha trồng gai xanh, Liên hiệp HTX thu được khoảng 200 triệu đồng. Như vậy, có thể thấy trồng cây gai xanh có thể mang lại thu nhập cao gấp 2 - 3 lần so với một số cây trồng khác. Từ giai đoạn cây bắt đầu vươn, HTX thường xuyên hợp đồng với lao động tại các địa phương, thuê làm cỏ và chăm sóc cây trồng với giá từ 200 nghìn đồng/ngày. Từ đó, tạo cơ hội cho nhiều lao động có thêm việc làm lúc nông nhàn.

Những năm gần đây, bên cạnh những thành tựu và đóng góp quan trọng đối với sự phát triển KT - XH của tỉnh, khu vực kinh tế tập thể, nòng cốt là HTX vẫn còn những hạn chế nhất định. Phần đa các tổ chức kinh tế tập thể, HTX trong tỉnh quy mô khiêm tốn, mô hình HTX kiểu mới theo hướng liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm chưa thực sự mang lại hiệu quả rõ rệt; tính liên kết giữa các HTX với nhau và với các tổ chức kinh tế khác còn yếu... Liên hiệp HTX Gai xanh ra đời với hướng đi linh hoạt, nhạy bén của các HTX thành viên, thông qua mô hình trồng cây gai xanh cho giá trị kinh tế cao đang khẳng định hiệu quả của việc liên kết, hợp tác giữa các HTX với nhau và giữa HTX với các doanh nghiệp, tiến tới sản xuất hàng hóa nông nghiệp tập trung gắn với chuỗi giá trị từ khâu sản xuất, chế biến, bao tiêu sản phẩm.

Nguyễn Thị Hòa – Phòng nghiệp vụ